Nhà toán học Pháp Yves Meyer giành giải thưởng Abel cho lí thuyết wavelet

Nhà toán học Pháp nổi tiếng với công trình nghiên cứu tiên phong của ông về một lí thuyết dùng cho các ứng dụng đa dạng từ nén ảnh cho đến dò tìm sóng hấp dẫn phát ra từ sự hợp nhất của các lỗ đen vừa giành một trong những giải thưởng danh giá nhất thế giới thuộc lĩnh vực toán học.

Yves Meyer, giáo sư danh dự ngành toán học tại Trường Sư phạm Paris-Saclay ở Pháp, được trao Giải thưởng Abel, theo công bố hôm 21 tháng 3 của Viện hàn lâm Khoa học và Văn chương Na Uy, cơ quan xét trao giải. Giải thưởng trị giá tiền mặt 6 triệu krone Na Uy (tương đương 710.000 USD), được Nhà vua Harald V của Na Uy ban tặng hôm 23 tháng 3.

Meyer được vinh danh “cho vai trò nòng cốt của ông trong sự phát triển của lí thuyết toán học wavelet”. Nghiên cứu của ông về wavelet đã bắt đầu hồi giữa thập niên 1980.

Wavelet là những toán tử trông na ná như các đốm sáng tỏa hoa xuất hiện trên địa chấn kí hoặc máy theo dõi điện tim. Khi kết hợp wavelet với một tín hiệu chưa biết khác (từ tín hiệu âm thanh đến tín hiệu hình ảnh), chúng có thể được dùng để trích xuất thông tin từ tín hiệu gốc. Wavelet, giống như các biến đổi Fourier họ hàng nổi tiếng hơn của chúng, được sử dụng rộng rãi trong xử lí tín hiệu, chẳng hạn trong việc nén những định dạng nhất định của ảnh JPEG.

Wavelet đặc biệt hữu ích khi mục tiêu là loại trừ một số thông tin ngoại lai (ví dụ tiếng nhiễu hạ tần đến từ vũ trụ) trong khi giữ lại tín hiệu quan trọng (ví dụ đốm sáng ngắn ngủi của sóng hấp dẫn đến từ hai lỗ đen đang va chạm). Wavelet còn hỗ trợ trong việc dò tìm đường gờ, bởi vì chúng dễ dàng tạo đốm trong dữ liệu nơi một tín hiệu biến đổi nhanh, ví dụ đường vân của dấu vân tay.

Mặc dù nhiều người khác đã phát minh wavelet hồi đầu thập niên 1980, nhưng công trình của Meyer mới cho phép các nhà khoa học tạo ra những biến đổi wavelet độc đáo hết sức thích hợp cho những tín hiệu riêng.

Yves Meyer nổi tiếng với vai trò nòng cốt của ông trong sự phát triển lí thuyết wavelet dùng để phát hiện sóng hấp dẫn phát ra từ hai lỗ đen đang hợp nhất (phải). Ảnh: B. Eymann, LIGO

Meyer chào đời ở Tunisia vào năm 1939, trước khi di cư sang Pháp và vào học phổ thông năm 1957. Sau khi tốt nghiệp, ông làm giáo viên toán tại một trường quân sự nhỏ của Pháp. Công việc không thích hợp lắm với ông.

“Một giáo viên giỏi ở cấp trung học đòi hỏi phải có phương pháp và có tổ chức hơn nhiều so với tôi,” Meyer nói trong một bài phỏng vấn trên bản tin Hiệp hội Quốc tế Vật lí Toán hồi năm 2011.

Ông cũng không thích cách dạy học một chiếu, mang tính giáo huấn trong khi học sinh vật vã thu lượm kiến thức và thường xuyên sai, ông nói.

“Socrates làm rất rõ rằng ông cần tranh luận với bạn bè để khám phá chân lí,” Meyer nói trong bài phỏng vấn. “Chân lí chưa từng đến với ông như một món quà của Chúa;  chân lí cần được trao chuốt bởi công sức tập thể. Kinh nghiệm dạy học ở trường trung học của tôi đã định hình toàn bộ cuộc đời tôi. Tôi hiểu rằng tôi chia sẻ thì hạnh phúc hơn là chiếm hữu.”

Sau trải nghiệm không vui đó, năm 1963, ông đệ đơn học chương trình tiến sĩ ở Strasbourg, Pháp và, theo năm tháng, ông chuyển từ trường này đến trường khác ở Pháp, không hề dừng chân lâu ở một trường nào. Các khảo cứu toán học của ông cũng lông bông không kém: Ông đã phát triển các lí thuyết quan trọng thuộc nhiều lĩnh vực, trong đó có lí thuyết số và định lí Navier-Stokes mô tả dòng chất lưu nhớt.

“Trong quãng đời sự nghiệp của mình, tôi luôn cố gắng vượt qua các ranh giới,” Meyer nói.

Nguồn: Live Science