Carl Sagan và Sự phân biệt sao
Có một đoạn thật đau xót trong tác phẩm Vũ trụ của Carl Sagan, trong đó ông mô tả sự cảm nhận, khi còn là một cậu bé nhỏ, ông đi đến thư viện địa phương và hỏi mượn một quyển sách nói về các ngôi sao. Người thủ thư đã tìm một quyển sách nói về các ngôi sao điện ảnh của thời đại và đưa nó cho Sagan, tất nhiên đó không phải là cái Sagan đang tìm.
Tôi đã đọc đoạn này khi quyển sách được xuất bản vào năm 1980, và có một chút buồn lòng rằng từ ngôi sao đã nhanh chóng gắn liền với sự nổi danh hơn là với thiên văn học. Nhưng có lẽ nó có cái chúng ta có thể làm. Tôi không lấy vợ, mãi cho đến năm 2000, và khi tôi lấy vợ, tôi đã lấy một người phụ nữ quan tâm đến sự danh tiếng hơn tôi nhiều; khi chúng tôi đi máy bay, tôi sẽ cầm theo một bản mới ra của tờ Khoa học hay Khoa học nước Mĩ, còn Linda thì mang theo trên chuyến bay một bản của tờ Nhân dân. Tôi lười đọc và lật trang thôi, rồi cái khiến tôi bất ngờ - và không nghi ngờ gì nữa, những người khác cũng bất ngờ - là có rất nhiều sự song song giữa hai ý nghĩa của từ ngôi sao hơn trước đó tôi vẫn nghĩ (mặc dù tôi nhiệt tình hi vọng rằng ngôi sao sẽ luôn luôn trước tiên ám chỉ một vật thể thiên văn).
Trước tiên, nói đúng ra thì danh tiếng là gì? Định nghĩa tôi thấy hợp lí nhất là ai đó được công nhận rộng rãi. Tất nhiên, từ “rộng rãi” là có phần mơ hồ, nhưng tôi nghĩ một người được biết tới đáng kể ngoài vòng quan hệ cá nhân mà anh ta hay cô ta gặp gỡ sẽ coi như là rộng. Nếu bạn là người không chấp nhất, bạn sẽ thấy những người càng nổi tiếng thì càng có khả năng họ cảm thấy những quan điểm cá nhân của họ có tầm quan trọng lớn: như vậy sự tương tự đầu tiên giữa một ngôi sao và một người nổi tiếng là ngôi sao là một khối khí khổng lồ quá nóng, còn người nổi tiếng thì có xu hướng trở thành khổng lồ.
Các ngôi sao và người nổi tiếng có chung hai thuộc tính quan trọng nữa. Độ trưng có thể mô tả một thuộc tính. Với một ngôi sao, độ trưng là tốc độ mà nó phát ra năng lượng, hoặc nhìn thấy (đối với chúng ta) hoặc là toàn bộ. Độ trưng biểu kiến đo năng lượng nhìn thấy, và độ trưng xạ năng kế (đặt theo tên thiết bị dùng để đo đại lượng này) là toàn bộ. Mặc dù nó không được định nghĩa chính xác như thế với những người nổi tiếng, nhưng độ trưng của một người nổi tiếng có thể mô tả mức độ được công nhận của người đó.
Chúng ta cũng có thể mô tả màu sắc của một ngôi sao, cái chúng ta biết là một dấu hiệu của nhiệt độ của nó. Cái tương đương cho người nổi tiếng sẽ không phải là màu sắc vật lí do sắc tố da mang lại mà là số đo của nhiệt độ ứng với mức độ chú ý mà các phương tiện truyền thông dành cho người đó. Có một cơ sở hợp lí để sử dụng nhiệt độ mô tả như vậy, vì sự tăng mức chú ý của phương tiện truyền thông làm hâm nóng sự danh tiếng, như Tiger Woods hay Mel Gibson có thể chứng thực. Bây giờ chúng ta có hai thang đo khác nhau cho cả hai loại sao: nhiệt độ và độ trưng. Bây giờ chúng ta có thể vẽ hai đồ thị - một cho các ngôi sao và một cho người nổi tiếng - sử dụng hai thang đo này làm trục hoành và trục tung, và xác định mỗi ngôi sao hay người nổi tiếng trên đồ thị tương ứng bằng cách chấm một điểm với tọa độ nhiệt độ và độ trưng thích hợp.
Những con số làm nên vũ trụ
James D. Stein
Bản dịch của Thuvienvatly.com
