(Thuvienvatly.com) - Ngày 04/7/2012, CERN công bố đã phát hiện ra một hạt rất có khả năng là boson Higgs. Peter Higgs, người có tên tuổi gắn liền với hạt boson vốn nổi tiếng khó nắm bắt này, vừa có cuộc trả lời phỏng vấn của tạp chí New Scientist. Dưới đây là toàn bộ nội dung bài phỏng vấn.
Tuần lễ vừa qua hẳn là hoa vàng rải khắp lối đi của ông. Công bố của CERN về cái trông tựa như boson Higgs có khiến ông bất ngờ không?
Vào tuần lễ trước khi câu chuyện này diễn ra, tôi đang tham gia một lớp vật lí khóa hè ở Sicily. Tôi chẳng mang theo bên mình một đồng franc Thụy Sĩ nào cả và thẻ bảo hiểm lữ hành của tôi hết hạn ngay hôm tôi bay về Edinburgh.
Rồi tuần lễ ấy trôi qua, tin đồn bắt đầu lan nhanh, nhưng đến hôm Thứ bảy trước ngày công bố thì chúng tôi mới biết chắc có cái gì đó sắp ‘khai đao’. Chúng tôi nhận được một cuộc gọi từ John Ellis, cựu thủ lĩnh vật lí lí thuyết tại CERN, ông nói “Nhắn Peter rằng nếu ông ta không đến CERN hôm thứ tư, có khả năng ông ta sẽ hối hận cả đời.” Tôi đáp rằng sẵn sàng thôi, tôi sẽ đi.
Ông nghĩ tên gọi ‘boson H’ sẽ hay hơn. (Ảnh: KeystoneUSA-ZUMA/Rex Features)
Lúc đó ông cảm thấy như thế nào?
Tôi rất phấn khởi. Xác nhận cuối cùng rằng sắp có tin tốt lành xảy ra vào buổi tối trước seminar CERN. Chúng tôi ăn tối ở nhà John Ellis và ông ta đã khui một chai champagne.
Cả hai đội ATLAS và CMS, hai thí nghiệm tìm kiếm hạt Higgs, đều chắc chắn 99,99994% [một kết quả 5-sigma, “tiêu chuẩn vàng” cho nghiên cứu vật lí hạt] rằng cái họ nhìn thấy không phải là giả mạo. Ông có thấy bất ngờ rằng bằng chứng lại mạnh như thế không?
Kết quả đúng là bất ngờ, nhất là vì mấy tuần trước đó, tôi có đến thăm các nhóm vật lí năng lượng cao nghiên cứu thí nghiệm ATLAS hoặc CMS, và ở đâu các nhà nghiên cứu cũng chắc ăn rằng CERN sẽ không đạt tới 5 sigma vào lúc diễn ra hội nghị Melbourne về vật lí năng lượng cao hồi tuần rồi.
Rõ ràng đó là một thời khắc xúc động khi công bố được nêu ra tại buổi seminar hôm Thứ tư vừa qua.
Một phóng viên báo chí tại seminar có hỏi tôi tại sao tôi lại rơi nước mắt sau khi xem trình chiếu kết quả. Trong những cuộc trao đổi, tôi vẫn cố gắng giữ mình, nhưng khi buổi seminar kết thúc, cảm giác cứ như xem một trận bóng đá có đội nhà thắng cuộc vậy. Đã có tràn hoan hô nhiệt liệt tán dương người đứng ra công bố, rồi vỗ tay và giậm chân nữa. Làn sóng ấy như muốn nhận chìm lấy tôi.
Ông đã ăn mừng như thế nào?
Với một lon bia London Pride trên chuyến bay về London.
Đã Stephen Hawking còn cá cược phủ định boson Higgs nữa. Ông có cảm thấy oan uổng không?
Vâng, có chứ, thỉnh thoảng như vậy cũng hay. Lúc đầu, tôi không trông đợi khám phá ấy sẽ xảy ra trong quãng thời gian tôi còn sống. Mọi thứ bắt đầu thay đổi khi những cỗ máy va chạm đồ sộ được xây dựng – LEP [Máy Va chạm Electron-Positron Lớn, tiền thân của Máy Va chạm Hadron Lớn], Tevatron và nay là LHC. Lúc đầu, chẳng ai biết rằng khối lượng của hạt Higgs sẽ là bao nhiêu, rồi chính những cỗ máy va chạm này đã cho biết giá trị đó có thể cao đến cỡ nào.
Ông có bao giờ nghi ngờ sự tồn tại của hạt Higgs không?
Không, tôi thật sự không nghi ngờ. Nó quá cần thiết cho sự nhất quán của cơ chế sinh khối lượng. Bạn có thể loại bỏ hạt ấy dưới dạng một bài tập lí thuyết, nhưng sau đó bài toán sẽ trở nên vô nghĩa. Tôi có niềm tin vào lí thuyết cơ sở của cơ chế ấy vì những đặc điểm khác của nó đã được xác nhận với độ chi tiết cao tại những cỗ máy va chạm liên tiếp nhau. Sẽ rất bất ngờ nếu như mảnh ghép còn lại của trò chơi lắp hình không có mặt ở đó.
Hiện nay, họ đang gọi nó là “một hạt phù hợp với hạt Higgs”. Bước tiếp theo là tìm hiểu cho chắc chắn xem nó là hạt gì.
Vâng. Theo một nghĩa nào đó, nó là cuối con đường, ở chỗ nó là mảnh ghép cuối cùng của mô hình chuẩn đã được khám phá. Nhưng theo một nghĩa khác, nó là sự khởi đầu của nơi những cỗ máy như LHC bước tiếp. Giai đoạn khảo sát tiếp theo sẽ là đo mọi tính chất mà họ chưa nhìn thấy. Hi vọng như vậy sẽ cung cấp thêm manh mối cho những thứ như siêu đối xứng, cái có thể là một cách toàn diện vượt ra khỏi mô hình chuẩn vì nó cung cấp một khuôn khổ cho những thứ như vật chất tối.
Một vài loại hạt Higgs đã được đề xuất, phù hợp với những lí thuyết khác nhau của ngành vật lí hạt. Ông thích loại Higgs nào?
Tôi là một fan của siêu đối xứng, chủ yếu vì nó có vẻ là lộ trình duy nhất mà lực hấp dẫn có thể được mang vào khuôn khổ. Có khả năng như thế là chưa đủ, nhưng đó là một cách để gộp lực hấp dẫn vào. Nếu bạn có siêu đối xứng, thì có nhiều những hạt này hơn. Đó sẽ là kết cục yêu thích của tôi.
Ông luôn là một nhân vật khoa học khá nổi danh. Liệu có hay không cái cảm giác tin tưởng và hi vọng rằng có lẽ rồi sự chú ý sẽ lu mờ đi?
Tin tưởng chắc chắn là một phần rồi. Vẫn còn quá sớm để tôi thoát khỏi cái vỏ của mấy ngày trở lại đây. Cái tốt nhất tôi có thể hi vọng, theo tôi nghĩ, là giữ im lặng. Hiện nay, điều đó không có khả năng rồi. Hộp thư điện tử và cửa nhà tôi có đầy những email và thư gửi từ những người muốn tôi chứng thực trò chơi Higgs của họ hoặc đến giảng đạo cho họ nghe. Thậm chí có một xưởng bia nhỏ ở Barcelona muốn biết tôi thích uống bia gì để họ có thể ủ một mẻ như thế để tặng tôi. Thiệt là khùng hết sức luôn.
Với những gì đồng chí, đồng nghiệp của ông đang kêu gọi tấn phong hiệp sĩ hay trao giải Nobel cho ông, không hề có dấu hiệu của sự trở lại của cuộc sống lặng lẽ rồi. Ông có nghĩ nhiều về cái sẽ xảy ra tiếp theo hay không?
Vâng, tháng mười tới thì giải Nobel được công bố, rồi tôi có khả năng sẽ phải hứng chịu cái mà nhà khoa học đoạt giải Nobel Sheldon Glashow gọi là Nobelitis [dư luận bàn tán, xì xầm, công kích xung quanh giải Nobel]. Dễ bị hoảng lắm đó.
Với tất cả sự chú ý như thế, liệu ông đã có một lời ngắn gọn giải thích cơ chế Higgs hay chưa?
Chưa đâu, tôi dành nhiều thời gian hơn để nói với mọi người những lí giải mà các nhà vật lí sẽ biết tốt hơn là vô nghĩa. Một cơ chế mà tôi quan tâm là sự thu khối lượng bởi một hạt giống như kéo nó qua mật đường vậy. Đó là một quá trình bạn đang mất năng lượng.
Vấn đề là khi tôi cố gắng lí giải nó theo kiểu tôi thích, thì có quá nhiều người không biết cơ sở vật lí thế kỉ 18 mà nó cần. Tôi lí giải nó là cái tương tự như sự khúc xạ của ánh sáng qua một môi trường.
Mô hình tôi nghĩ ra hồi năm 1964 chỉ là phát minh ra một loại môi trường khá lạ trông y hệt nhau theo mọi chiều và tạo ra một loại khúc xạ ít nhiều phức tạp hơn sự khúc xạ của ánh sáng trong thủy tinh hoặc trong nước. Đây là một hiện tượng sóng nhưng bạn có thể dịch nó sang ngôn ngữ hạt bằng cách múa tay và lẩm bẩm những cái tên thần kì Einstein và de Broglie [những người đưa ra quan điểm rằng sóng có thể có tính chất hạt, và ngược lại].
Vì một số người đã đi tới cơ chế Higgs gần như là đồng thời, nên việc gọi tên hạt Higgs là gì có phần gay go. Hiện nay ông đang gọi nó là gì?
Tôi thấy không nên tiếp tục gọi là boson Higgs, tôi nghĩ nên gọi nó là boson H. Hi vọng trong khuôn khổ vật lí hạt nó không bị nhầm lẫn với hydrogen. Thỉnh thoảng tôi vẫn gọi nó là boson Higgs nên người ta biết tôi đang nói gì.
Tôi không gọi nó là “hạt thần thánh”. Tôi hi vọng cụm từ đó sẽ được dùng nhiều như trong thời gian qua. Tôi phải nói rằng đó là lời đùa của người khác, chứ không phải của tôi.
Dẫu sao, cái tên đó khiến hạt này nghe rất gần gũi.
Đúng vậy, nhưng nó có những hàm ý dễ hiểu sai. Nó khiến một số người không biết cụm từ đó phát sinh như thế nào sẽ phát biểu linh tinh. Tôi đã nghe một số người có căn bản thần học cố gắng gán ghép ý nghĩa cho nó theo kiểu của họ. Họ không hiểu nó chỉ là một lời nói đùa chứ nó không có ý nghĩa nghiêm túc như thế.
Trần Nghiêm dịch (thuvienvatly.com)
Nguồn: New Scientist
