Iridium
Iridium là một kim loại nhóm bạch kim sáng có màu phớt vàng. Nó là một trong những nguyên tố hiếm nhất trong lớp vỏ Trái Đất – vàng có hàm lượng gấp 40 lần so với nó. Cùng với ‘nguyên tố chị em’ osmium của nó, iridium được chiết xuất từ quặng bạch kim và thường xuất hiện ở dạng hợp kim osmiridium. Trên danh nghĩa, nó là nguyên tố có tỉ trọng cao thứ hai sau osmium, nhưng người ta chẳng quan tâm nhiều chuyện đó: một cục kim loại này cỡ bằng quả bóng tennis sẽ cân nặng gần 3 kg. Giống osmium, iridium cứng nên hầu như không thể gia công.
Một dải mỏng trầm tích bùn giàu iridium trong đất sét 66 triệu năm tuổi là chìa khóa giải thích sự tuyệt chủng của loài khủng long. ‘Dị thường iridium’ lộ ra ở một vết cắt đường ở Gubbio, Italy, chứa hàm lượng iridium chừng gấp 30 lần so với đá lớp vỏ bình thường. Vào năm 1980, các nhà khoa học Mĩ Walter và Luis Alvarez đề xuất rằng hàm lượng iridium là phù hợp với một tiểu hành tinh đường kính 10 km (6 dặm) đã lao vào Trái Đất, bốc hơi và phân tán kiện hàng kim loại nặng của nó trên toàn cầu. Sự kiện cấp tuyệt chủng này đã mở ra lộ trình cho sự trỗi dậy của các loài thú, và đặc biệt là chủng loài của chúng ta.
Platinum
Hiếm hơn và đắt hơn vàng, platinum (bạch kim) là biểu hiện của uy thế và sự giàu có. Được khám phá bởi người bản xứ Nam Mĩ hơn 2.000 năm trước, nó lần đầu tiên thu hút sự chú ý của người châu Âu vào giữa thế kỉ mười sáu. Các nhà thực dân Tây Ban Nha đặt tên cho nó là platina, nghĩa là ‘tiểu ngân’, do diện mạo của nó, nhưng lại xem nó một tạp chất phiền toái, vì điểm nóng chảy cao khiến người ta khó tách nó ra. Cuối cùng, platinum được điều chế vào năm 1735 bởi Antonio de Ulloa.
Kim loại tỉ trọng cao, màu trắng đẹp này chống ăn mòn và vẫn cứng khi bị nung nóng – các tính chất khiến nó là một kim loại quý đáng khao khát cho đồ kim hoàn, và còn là một chất xúc tác công nghiệp có giá trị. Cùng với palladium và rhodium, platinum là một thành phần của bộ biến đổi xúc tác ba chiều làm giảm khí thải ô tô. Các dụng cụ này biến đổi carbon monoxide thành carbon dioxide, nitrogen oxide thành nitrogen và oxygen, và chia tách không hoàn toàn các hydrocarbon cháy thành carbon dioxide và nước.
Bảng tuần hoàn hóa học tốc hành
Dan Green
Bản dịch của Thuvienvatly.com
