David Halliday (1916 – 2010)

David Halliday, đồng tác giả của một trong những bộ sách giáo khoa vật lí sơ cấp được sử dụng rộng rãi nhất, đã qua đời vì chứng bệnh tim, vào hôm 2 tháng 4 năm 2010, tại Mapple Falls, Washington.

Halliday sinh ra ở Machester, Anh quốc, vào ngày 3 tháng 3 năm 1916, và lớn lên ở Homestead, Pennsylvania, khu thị tứ gang thép ở ngoại ô Pittsburgh. Sau khi tốt nghiệp Trường Trung học Homestead vào năm 1934, ông thi đỗ vào trường Đại học Pittsburgh, nơi ông lấy bằng cử nhân khoa học vào năm 1938, và bằng tiến sĩ vào năm 1941, cả hai đều thuộc chuyên ngành vật lí. Luận án tiến sĩ của ông có tựa đề là “Một số Thí nghiệm Ngẫu nhiên trong Ngành Vật lí Hạt nhân”.

Sau khi bảo vệ luận án tiến sĩ, trường Đại học Pittsburgh đã cấp cho Halliday một suất học bổng của Quỹ Buhl niên khóa 1941-42, nhờ đó ông có thể tiếp tục công việc nghiên cứu hạt nhân của mình. Tuy nhiên, trong Thế chiến thứ hai, Halliday nghiên cứu về radar tại Phòng thí nghiệm Bức xạ MIT. Năm 1945, ông trở lại Pittsburgh làm trợ lí giáo sư; rồi nhanh chóng được thăng lên làm phó giáo sư vào năm 1947, và giáo sư vào năm 1950. Không bao lâu sau khi trở lại, ông đã bắt đầu một loạt thí nghiệm mang tính đột phá, được thực hiện với các nghiên cứu sinh mà ông làm cố vấn. Thành tựu nghiên cứu quan trọng nhất của ông, việc đồng thời khám phá một cách độc lập ra sự cộng hưởng spin electron, đã mang đến một công cụ thiết yếu cho các nghiên cứu vật chất ngưng tụ.

Sự nghiệp viết sách giáo khoa của Halliday thật ra đã bắt đầu từ khi ông còn là sinh viên, khi vị giáo sư vật lí Archie Garfield Worthing cho ông cơ hội làm đồng tác giả của một quyển sách; nhà xuất bản Wiley cho ra mắt quyển Nhiệt của Worthing và Halliday vào năm 1948. Hai năm sau, Wiley cho xuất bản quyển sách giáo khoa Vật lí Hạt nhân của David Halliday; một bản in lần thứ hai, xuất bản vào năm 1955, của quyển này đã được dịch sang bốn thứ tiếng. Nhưng Halliday chưa bắt đầu nghiên cứu các quyển sách giáo khoa kiên trì và nổi tiếng nhất của ông cho đến khi ông được bổ nhiệm ghế trưởng khoa vào năm 1950 và bắt tay vào một chương trình hợp tác với một trong hai người chúng tôi (Resnick) viết quyển Vật lí Dành cho Sinh viên Khoa học và Kĩ thuật; bản in lần thứ nhất do nhà xuất bản Wiley phát hành vào năm 1960. Năm 1974, Halliday và Resnick bắt tay vào biên tập một phiên bản ngắn gọn hơn và tiên tiến hơn của quyển Vật lí, đặt tựa đề là Cơ sở Vật lí, cũng do Wiley xuất bản. Ngày nay, quyển Vật lí đã ra đời đến bản thứ năm, còn quyển Cơ sở đã in đến bản thứ bảy. Các bộ sách này cũng đã được dịch ra hơn 30 thứ tiếng. Bản thứ năm của quyển Vật lí còn có thêm đồng tác giả là Ken Krane; Jearl Walker là đồng tác giả của bản thứ bảy của quyển Cơ sở. Ước tính có hơn 10 triệu sinh viên trên toàn cầu đã tham khảo các bộ sách trên.

Năm 1962, Halliday lại được trường Pittsburgh thăng chức, từ ghế trưởng khoa vật lí lên làm chủ nhiệm phân viện khoa học tự nhiên; năm 1967, ông được bổ nhiệm làm người đứng đầu Khoa Nghệ thuật và Khoa học mới thành lập của trường Pittsburgh. Ông thôi giữ chức vụ đầu ngành ở khoa vào năm 1969 và trở lại khoa vật lí, sau đó thì về hưu vào năm 1975. Không lâu sau khi nghỉ hưu, Halliday cùng vợ của ông, bà Alice, chuyển đến khu vực Seattle để ở gần người con trai duy nhất của họ, David George Halliday. Việc chuyển nhà cũng cho phép ông Halliday được tự do thưởng thức môn thể thao leo núi yêu thích của mình. Ông yêu thích cảnh vật Seattle và tiếp tục đi dạo khắp nơi, và tất nhiên không còn sức leo núi nữa, cho đến khi ông qua đời. Ông cùng bà Alice, đã ra đi hồi năm 2006, đã sống một cuộc hôn nhân hạnh phúc kéo dài 62 năm.

Halliday là một fan hâm mộ của James Joyce; trong những năm tháng làm việc tại Pittsburgh, ông đã tích góp một bộ sưu tập Joyce thật ấn tượng, trong đó những các bản in đầu tiên của từng tác phẩm của Joyce. Ông đặc biệt yêu thích tác phẩm Ulysses của Joyce, và cứ đến ngày 16 tháng 6 hàng năm – cái ngày trong cuộc đời Leopold Bloom mà Joyce ghi lại – ông lại tổ chức ngày Bloom cùng các fan khác, ông thường đến thành phố New York vì mục đích đó.

Halliday là một vị giáo sư vừa sôi nổi, và có chút khôi hài, và với vai trò trưởng khoa, ông làm việc trung thực, tôn trọng mọi người, và quan hệ xã hội rộng. Các đồng nghiệp cũ của ông hiện nay còn sống, trong đó có chúng tôi, sẽ nhớ mãi về ông.

Edward Gerjuoy
Đại học Pittsburgh,
Pittsburgh, Pennsylvania

Robert Resnick
Viện Bách khoa Rensselaer,
Troy, New York

Theo Physics Today, số tháng 1/2011